BLOG  CZĘŚĆ I: PRZYCZYNY I OBJAWY NERWICY LĘKOWEJ  przyczyny nerwic

autor: Oliwia Mazelewska- Sokołowska

Złożoność przyczyn nerwicy

Wyjaśnię na początku, że termin "nerwica lękowa” to termin historyczny, wciąż jednak często używany potocznie, natomiast w oficjalnych klasyfikacjach (ICD-11/DSM-5) mówimy o „zaburzeniach lękowych”.

Niezależnie od tego, z jakimi objawami nerwicy się zmagasz, czy cierpisz z powodu ataków paniki, natrętnych myśli, czy może fobii, nie istnieje jedna konkretna przyczyna, która po wytropieniu, będzie mogła być zniwelowana, rozwiązując tym samym problemy z lękiem.

To, co wpłynęło na to, że Twoje lęk urósł do tak wysokiego poziomu, jest bardzo złożonym procesem, na który składa się bardzo wiele czynników. Poniżej przegląd różnorodnych predyspozycji do lęku.

Biologia czy środowisko? 

Wpływ biologii czy psychologii ?

 Co pierwsze jajko czy kura? :)

To odwieczny spór, który jednak kończy się porozumieniem, dzięki któremu nie jesteśmy w stanie zredukować przyczyn zaburzeń nerwicowych do jednej, konkretnej, jednoznacznej przyczyny, ponieważ dopiero złożony zbiór okoliczności i czynników będzie prowadził do określonych skutków np. w postaci nerwicy.

Z jednej strony przewlekły stres, tłumiona złość, mogą zakłócać prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego np. ciała migdałowatego albo przez rozregulowanie poziomów serotoniny w mózgu, przyczyniając się w ten sposób do powstania zaburzeń. Jednak z drugiej strony, nie u wszystkich osób, które doświadczają przewlekłego stresu albo nawet mocnych traum, rozwiną się zaburzenia lękowe.

Dysfunkcje i zmiany biologiczne mogą powstawać w wyniku stresu lub innych czynników psychologicznych, natomiast problemy psychologiczne mogą się kształtować w wyniku jakiś biologicznych uwarunkowań.

Z tego właśnie powodu leczenie lęku nie może się ograniczać do leczenia przyczyn fizjologicznych (farmakoterapii) albo wyłącznie psychologicznych (psychoterapii).

♦ Interesuje Cię, na czym polega leczenie nerwicy, przejdź do tekstu:

Metody leczenia- leczenie nerwicy lękowej.

Podsumowując, wszystkie wymienione niżej przyczyny traktuj raczej jako pewnego rodzaju predyspozycje, ponieważ każda z nich może mieć pewien zakres wpływu, ale nie jest jedynym z wielu czynników, które złożyły się na powstanie zaburzeń nerwicowych.

Genetyczne i biologiczne przyczyny nerwicy

Czy nerwica jest dziedziczna?

Na podstawie obecnej wiedzy nie istnieje coś takiego jak "gen zaburzeń lękowych". Nie dziedziczy się bezpośrednio agorafobii, fobii społecznej czy lęku napadowego, a raczej pewne predyspozycje w postaci np. określonego typu temperamentu. Pamiętajmy jednak, że każdy temperament może być korzystny lub niekorzystny w zależności od okoliczności.

Profesor Jan Strelau, wybitny polski psycholog i twórca regulacyjnej teorii temperamentu, podkreśla, że każdy rodzi się z określonymi cechami temperamentu, które przejawiają się już w niemowlęctwie, na przykład w sposobie płaczu czy poziomie aktywności fizycznej. Te wrodzone cechy wpływają na naszą wrażliwość na bodźce oraz odporność na stres.

Osoby o wyższej reaktywności emocjonalnej mogą być bardziej podatne na stresujące sytuacje, co z kolei zwiększa ryzyko wystąpienia zaburzeń lękowych. Chociaż temperament jest w dużym stopniu uwarunkowany genetycznie, doświadczenia życiowe również odgrywają istotną rolę w kształtowaniu naszej reakcji na stres i lęk. Na przykład, osoby o wrodzonej niskiej odporności na stres mogą poprzez trudne doświadczenia życiowe nauczyć się lepiej radzić sobie w stresujących sytuacjach. 

Choć temperament jest dziedziczony, jego wpływ na lęk może być modyfikowany przez środowisko i wychowanie. Na przykład:

• Styl rodzicielski - rodzice, którzy nadmiernie boją się o swoje dzieci, chcąc je chronić, mogą wzmacniać unikanie stresujących sytuacji u dziecka, co zwiększa ryzyko rozwoju lęków (brak ekspozycji na stres).
• Wczesna ekspozycja na stresujące wydarzenia (np. przemoc w rodzinie) może powodować trwałe zmiany w funkcjonowaniu układu nerwowego
• Środowisko – doświadczenia życiowe, stresujące wydarzenia.

Czynniki biologiczne 

Zaburzenia lękowe mogą mieć różnorodne przyczyny biologiczne, związane z nierównowagą fizjologiczną w układzie nerwowym. Do kluczowych czynników należy dziedziczna podatność na lęk, długotrwały stres oraz wzajemne oddziaływanie genów i środowiska. Istnieją różne mechanizmy biologiczne wpływające na rozwój poszczególnych typów zaburzeń, takie jak fobie, OCD czy ataki paniki, co sugeruje, że nie ma jednej uniwersalnej przyczyny lęku.

Reakcja organizmu na stres, aktywowana przez oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), prowadzi do zwiększonej produkcji adrenaliny i kortyzolu. Podczas napadu paniki ciało wchodzi w tryb „walki lub ucieczki”, powodując przyspieszone bicie serca, płytki oddech, napięcie mięśniowe i zawroty głowy. W dłuższej perspektywie przewlekła aktywacja tej reakcji może przyczyniać się do rozwoju trwałych zaburzeń lękowych.

Wpływ flory jelitowej na powstawanie zaburzeń lękowych.

Czy przyczyny lęku mogą pochodzić ze strony układu pokarmowego? Najnowsze badania wskazują na wpływ dysbiozy jelitowej (nieprawidłowy skład flory jelitowej) na poziom neuroprzekaźników, co może sprzyjać rozwojowi lęku.

Flora jelitowa odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego, wpływając na poziom neuroprzekaźników, takich jak serotonina i GABA. Dysbioza może również prowadzić do zwiększonego stanu zapalnego, zakłóceń w pracy osi jelitowo-mózgowej oraz nasilenia lęku i stresu. Badania pokazują, że określone bakterie jelitowe mogą pomagać w regulacji emocji, a probiotyki i odpowiednia dieta mogą wspierać leczenie lęku.

Stany somatyczne, które mogą powodować stany lękowe

Zdarza się, że napady paniki i lęk mogą mieć swoje źródło w stanach somatycznych, które są odrębne od lękowych. Jednak i w tym przypadku  musimy uwzględnić złożoność przyczyn. Sytuacja choroby zwłaszcza ciężkiej przewlekłej, też jest sama w sobie stresująca i może budzić sporo lęku, wpływając na życie danej osoby, tym samy przyczyniając się do powstawania wyższego poziomu lęku.

Do w/ w stanów somatycznych należą:

• Zespół hiperwentylacji czyli szybkie, płytkie oddychanie, może spowodować nadmierne obniżenie dwutlenku węgla w krwiobiegu. 
• Hipoglikemia – spadek poziomu cukru we krwi, wywołujący osłabienie, zawroty głowy, dezorientację i lęk.
• Nadczynność tarczycy – nadmierna produkcja hormonów tarczycy, co może powodować kołatanie serca, uczucie niepokoju, nadmierne pobudzenie i lęk.
• Wypadanie płatka zastawki mitralnej – drobna wada serca, która może prowadzić do kołatania serca i uczucia niepokoju, ale nie jest poważnym zagrożeniem.
• Zespół napięcia przedmiesiączkowego – zmiany hormonalne u kobiet mogą nasilać objawy lękowe i panikę.
• Choroby ucha środkowego –  np. choroba Ménière’a, mogą powodować zawroty głowy i nasilenie lęku.
• Reakcja organizmu na substancje pobudzające (kofeina, narkotyki, odstawienie alkoholu).
• Problemy kardiologiczne (arytmie, nadciśnienie, niewydolność serca).
• Niedobory składników odżywczych (wapń, magnez, witaminy z grupy B).

Czynniki środowiskowe, które zwiększają ryzyko wystąpienia problemów z lękiem

Przyczyny w zależności od nurtu terapeutycznego

Różne nurty terapeutyczne, będą w różny sposób postrzegały lęk i jego przyczyny:

• W nurcie psychodynamicznym lęk jest postrzegany jako wynik wewnętrznych konfliktów psychicznych, które często mają swoje źródło w dzieciństwie. Lęk powstaje, gdy jednostka tłumi swoje impulsy i pragnienia, ponieważ nie są one akceptowane przez społeczeństwo lub własne superego. Współczesne podejście psychodynamiczne podkreśla również rolę traumatycznych doświadczeń z dzieciństwa, które mogą prowadzić do lękowych reakcji w dorosłym życiu. Mechanizmy obronne, takie jak wyparcie, racjonalizacja czy projekcja, mogą sprawić, że lęk staje się nieświadomy, a jego objawy manifestują się w inny sposób (np. poprzez nerwicę lękową).
• W podejściu poznawczo-behawioralnym lęk wynika głównie z błędnych schematów myślowych, czyli negatywnych przekonań na temat świata i siebie. Osoby z zaburzeniami lękowymi często stosują katastroficzne interpretacje rzeczywistości, co nasila objawy lękowe. Jeśli ktoś unika sytuacji, które wywołują lęk, potwierdza swoje obawy i wzmacnia reakcję lękową.
• Podejścia egzystencjalne i humanistyczne traktują lęk jako nieodłączny element ludzkiego doświadczenia, który, w zależności od przyjętej postawy, może stać się źródłem rozwoju lub przyczyną dalszych trudności psychologicznych. Lęk jako wynik sytuacji wyboru – człowiek odczuwa lęk, gdy stoi przed decyzją, która może wpłynąć na jego życie.
• Terapie systemowe koncentrują się na wpływie środowiska rodzinnego i społecznego na rozwój lęku (wzorce komunikacji, role w rodzinie, przekazy i przekonania rodzinne). Nie sposób rozmawiać o lęku w oderwaniu od kontekstu, w jakim się w życiu ujawnił. 

  Z perspektywy podejścia narracyjnego lęk może wynikać z: 

  Dominujących negatywnych narracji: Osoba może tworzyć opowieści o sobie jako bezradnej czy niezdolnej do radzenia sobie, co potęguje uczucie lęku. Społecznych narracji: Społeczeństwo narzuca pewne opowieści i oczekiwania, które mogą prowadzić do lęku, jeśli jednostka czuje, że nie spełnia tych standardów. Braku alternatywnych narracji: Ograniczona zdolność do tworzenia pozytywnych opowieści o sobie i swoich doświadczeniach może utrwalać lęk.

Prof. B. de Barbaro: „Niektórzy z domu wynoszą przekonanie, że świat jest raczej groźny. To są potem takie ciemne okulary, przez które patrzą na życie.”

(De Barbaro, 2019).

Wychowanie

• Nadmierna ostrożność rodziców – dzieci uczą się, że świat jest niebezpieczny, co sprzyja rozwojowi lęków. Komunikaty typu „Uważaj!”, „Nie wychodź, bo coś ci się stanie” mogą wzmacniać lękowe postawy i skłonność do unikania ryzyka.
• Nadmierna krytyczność i wysokie wymagania – dzieci, które dorastają w perfekcjonistycznym środowisku, często rozwijają lęk społeczny. Rodzice nadmiernie krytyczni lub wymagający powodują, że dzieci nie czują się wystarczająco dobre, co prowadzi do lęku przed oceną, perfekcjonizmu i niskiej samooceny. 
• Brak poczucia bezpieczeństwa we wczesnym dzieciństwie – brak stabilności emocjonalnej.
• Tłumienie ekspresji emocji przez rodziców - Jeśli dziecko jest karane lub wyśmiewane za okazywanie emocji, może nauczyć się tłumić swoje uczucia. Brak możliwości wyrażania gniewu, sprzeciwu lub lęku prowadzi do kumulowania napięcia emocjonalnego, które może przekształcić się w objawy lękowe lub somatyczne. W dorosłości osoby takie mogą unikać konfliktów, nie umieć bronić swoich granic, co zwiększa chroniczny poziom stresu i lęku.

Osobowość

Pewne cechy osobowości  mogą sprzyjać powstawaniu pewnych problemów z lękiem.

Na przykład:

•  Perfekcjonizm - w pewnych okolicznościach będzie bywać korzystny, jednak w innych... cóż, dążenie do idealnej wizji, może Cię zatrzymywać i być naprawdę porządnym utrapieniem.
• Nadmierna troska o aprobatę innych wynikająca z niskiej samooceny i mocno krytycznej postawy wobec siebie.
• Ignorowanie oznak stresu i wywieranie na siebie dużej presji w zakresie wypełniania określonych obowiązków.
• Stosowanie niekonstruktywnych strategii radzenia sobie ze stresem ( np. unikanie, używki)
• Nadmierna potrzeba kontroli- czasem wynika ona często z traumatycznych lub stresujących doświadczeń, które wiązały się z przeżywaniem bezsilności. Utracone poczucie bezpieczeństwa przejawia się w silnej potrzebie kontroli.

Styl życia, stres i trauma

• Przewlekły stres prowadzi do zaburzeń lękowych, zwłaszcza gdy utrzymuje się przez długi czas.
• Skumulowane wydarzenia życiowe, takie jak utrata pracy, rozwód, śmierć bliskiej osoby, przeprowadzka czy zmiana statusu społecznego, mogą wywołać silne reakcje lękowe.
• Koncepcja wydarzeń życiowych (Holmes i Rahe) pokazuje, że stres wynikający z nagłych zmian życiowych ma istotny wpływ na rozwój zaburzeń psychosomatycznych i lękowych.
• Stres działa na system nerwowy, hormonalny i układ odpornościowy, co zwiększa podatność na lęk.
• Styl radzenia sobie ze stresem (styl oparty na zadaniu, na emocjach czy unikaniu? tzn. działam w stresie, przeżywam i oddaje się emocjom czy unikam problemu)
• Kontakt ze swoimi emocjami i bieżące rozładowywanie napięć dnia codziennego.
•  Relacje z osobami bliskimi i z innymi otoczenia (jaki typ jest tych relacji, czy dają wsparcie)
•  Wszystko to, co może składać się na zadowolenie z życia i czerpanie z niego satysfakcji.

Jednak w moim doświadczeniu najczęściej do gabinetu psychologa / psychoterapeuty sprowadzają miesiące lub lata przewlekłego stresu, które wynikają ze wszystkich wymienionych czynników.

Społeczeństwo, tłumienie emocji i emocja lęku

Zaburzenia lękowe to jedne z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych, wiedza o nich w świadomości społecznej jest coraz większa, pomimo tego bywają owiane emocją wstydu, utrudniając podjęcie psychoterapii i tworząc poczucie porażki czy nieudolności u niektórych osób.

Zdarza się czasem, że przyjęcie obrazu siebie jako kogoś, kto odczuwa lęk lub inne trudne emocje albo kogoś, kto po prostu przeżywa w życiu gorsze chwile, może być przez niektóre osoby, odbierane jest jako słabość i tym samym nieakceptowalne.

Swoje tu robi również moda na kult siły i optymizmu, zachęcając do tłumienia nieprzyjemnych emocji na rzecz pokazywania innym i sobie radości i szczęścia. Gorsze samopoczucie, zmęczenie albo choroba nie są trendy.

Ten nieszczęśliwy lub ten, który się czegoś boi, widziany bywa w naszym społeczeństwie jako przegrany. Tymczasem wiemy, że brawurowa odwaga zgubiła już niejednego śmiałka i wtedy można jednak przewrotnie powiedzieć, że sensu nabiera stare powiedzenie:

 "tylko głupi się nie boją."

Człowiek jest człowiekiem „z krwi i kości”, a kryzysy są wpisane w naturę ludzką, tak samo, jak przeżywanie w pewnych okolicznościach emocji takich jak lęk, złość i smutek, które są trudne i nieprzyjemne, ale jednak adekwatne dla pewnych sytuacji.

Tłumione i spychane- niespodziewanie się ujawniają np. jako zaburzenia nerwicowe. 

Źródła:

Bourne, E. J. (2015). Lęki i fobie. Praktyczny podręcznik dla osób z zaburzeniami lękowymi. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Dąbrowski, K. (1979). Dezintegracja pozytywna. Warszawa: PWN.

De Barbaro, B. Lęk. Jak oswoić smoka. [w:] Jucewicz, A. (2019). Czując.Rozmowy o emocjach. Warszawa: Wyd. Agora.

Frankl, V. E. (1946/2017). Człowiek w poszukiwaniu sensu. Warszawa: Czarna Owca.

Liśkiewicz P., Pełka-Wysiecka J., Wroński M., Bąba-Kubiś A., Samochowiec J. Flora jelitowa a patomechanizm powstawania zaburzeń afektywnych i lękowych — aktualny stan wiedzy i dalsze perspektywy. Psychiatria, 2018; 15(2): 70–76.

Strelau, J. (2006). Temperament i typ układu nerwowego. Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Strelau, J. (2018). Temperament jako regulator zachowania: z perspektywy półwiecza. Wydawnictwo Naukowe PWN.

Studia Psychologica (2006). Wpływ struktury rodziny na rozwój lęku u dzieci. Studia Psychologica, 12(6), 115-135.

Oliwia Mazelewska- Sokołowska- Psycholog, psychoterapeuta, założyła i prowadzi stronę totylkostrach.pl, z osobami borykającymi się z problemem zaburzeń lękowych pracuje od kilkunastu lat. Szereg szkoleń połączone z wieloletnim doświadczeniem tworzą warsztat pracy terapeutycznej na wysokim poziomie efektywności. Ukończyła psychologię na Uniwersytecie Wrocławskim oraz podyplomowe szkolenia w zakresie psychoterapii systemowej w Wielkopolskim Towarzystwie Terapii Systemowej w Poznaniu. Pracuje w nurcie systemowym oraz narracyjnym.

Komentarze:

PORADNIA PSYCHOLOGICZNA ONLINE

RADZENIA SOBIE Z LĘKIEM, STRESEM I DEPRESJĄ

Terapia Lęku Online

tel. 502 291 584

kontakt@totylkostrach.pl

USŁUGI:

Konsultacje z psychologiem online

Psychoterapia online

Konsultacje telefoniczne

Regulamin 

Polityka prywatności

Cennik i metody płatności

FAQ

Współpraca

Znajdziesz nas na:

Copyright © 2019- 2025 by totylkostrach.pl